René

Helena Třeštíková, była minister kultury w czeskim rzą­dzie, towarzyszyła swemu bohaterowi z kamerą przez 20 lat. Od 1988 roku obserwowała René Plasila nastolatka z rozbitej rodziny, który po raz pierwszy trafia za kratki w wieku 15 lat i któ­ry większość swego dorosłego życia spędzi za więziennymi murami.

Film jest hipnotycznym, rozpisanym na wiele aktów zapisem rodzenia się patologicznej, aspołecznej osobowości. Nastolet­ni René nie może pogodzić się z odejściem ojca i odrzuceniem przez matkę. Żyjąc w świecie pozbawionym miłości i jakichkol­wiek pozytywnych wzorców, jest skazany sam na siebie. Szybko trafia na drogę przestępstwa.

René nie ma szans na resocjalizację - zmiany w jego osobo­wości spowodowane traumą z domu rodzinnego, są zbyt głę­bokie. Mając niewątpliwą umiejętność manipulowania ludźmi, wkrada się w ich łaski, by potem ich okraść - w 1992 roku okra­da nawet samą Třeštíkovą. Uwodzi i porzuca kobiety, ma sy­na, którym się nie interesuje. Jego szemrane interesy nie­odmiennie kończą się za więziennymi kratami. Gdy umiera matka jego dziecka, nie wydaje się tym zbytnio przejęty, skupia się na opisie swojego wątłego zdrowia. Jego życie jest ego­istycznym żebraniem o czułość i odrobinę uwagi.

Gdzieś w tle przebiega wielka historia - upadek komunizmu, zaprzysiężenie Havla na prezydenta - wszystkie te przełomo­we chwile René ogląda jakby przez szybę. Nie czuje żadnego związku ze społeczeństwem. Ma w sobie mroczny czar, dzięki któremu uwodzi kobiety, zapewniające mu schronienie pomię­dzy kolejnymi odsiadkami. W pewien sposób ulega mu też re­żyserka, która podczas 20 lat wiele razy wyciąga do niego po­mocną dłoń - zawsze bezskutecznie.

René, przebywając wiele lat w odosobnieniu, odkrywa w so­bie pasję do literatury. Czyta wszystko, co ma pod ręką - i wkrót­ce sam zaczyna pisać. W swoich książkach obnaża społeczne mechanizmy spychające na margines takich jak on. Jego zda­niem pojęcie moralności to tylko dobra wymówka dla hipokrytów; a jedynym motorem ludzkiego postępowania jest strach.

Przy pomocy Třeštíkovej zapiski René zostają opublikowane i znajdują swoich czytelników. Chwilowa sława nie zmienia jed­nak jego postawy - jego życie na wolności to pasmo spektaku­larnych klęsk. Można odnieść wrażenie, że więzienie to jedyne miejsce, gdzie czuje się bezpiecznie.

Film na najgłębszym poziomie stawia pytania o naturę 20-letniej relacji reżyserki z bohaterem. W jakim stopniu wpłynę­li nawzajem na swoje życie? Czy losy René potoczylyby się ina­czej, gdyby ich świadkiem nie była filmowa kamera? Może w ja­kiś sposób wiedział, że to jedyna szansa, by komuś opowiedzieć swoje życie i zostać z uwagą wysłuchanym?